Lịch sử làng nghề đúc đồng Đại Bái

 

Những người có hiểu biết về đồ đồng hay đang có nhu cầu tìm mua sản phẩm từ đồng chắc hẳn đã không còn xa lạ gì với cái tên đúc đồng Đại Bái. Làng nghề đúc đồng Đại Bái hay còn gọi là làng Bưởi Nồi nay thuộc xã Đại Bái, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Đây là một ngôi làng nổi tiếng từ xa xưa với những sản phẩm được đúc từ đồng như tượng đồng, hoành phi, câu đối bằng đồng, đỉnh đồng, tranh chữ đồng, lư hương, lọ hoa…

Với nghề đúc đồng truyền thống, từ xưa làng là đã chuyên sản xuất đồ đồng phục vụ về các sản phẩm dụng cụ gia đình, đến đầu thế kỷ 11 thì được phát triển mạnh nhờ công của ông Nguyễn Công Truyền tổ chức sản xuất và tạo mẫu, nay được dân làng tôn ông là  Tiền tiên sư. Nơi đây người dân thường truyền tai nhau mấy ca dao:

Muốn ăn cơm trắng, cá trôi

Thì về làng Bưởi đánh nồi với anh

Muốn ăn cơm trắng cá ngần

Thì về làng Bưởi cầm cân buôn đồng.
Hai câu ca dao trên nói về nghề gò và đúc đồng của làng nghề Đại Bái còn có tên là làng Văn Lãng, nằm trên một dải đất bên bờ sông Bái Giang – một nhánh của sông Thiên Đức cũ cách đường 182 khoảng 1 km.

 

Ông Nguyễn Công Truyền sinh năm 989 ở làng Đại Bái và mất ngày 29-9 âm lịch năm 1060. Ông xuất thân trong một gia đình nho học, năm 995 ông theo cha mẹ vào Thanh Nghệ để sinh sống, nay làng đó cũng gọi là làng Đại Bái nhưng thuộc xã Thiệu Giao, huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa, khi lớn lên thì ông vào quân ngũ.

Năm 25 tuổi, ông làm quan Đô uý của triều Lý và được phong là Điện tiền tướng quân. Đến tháng 3 năm 1018 ông về Đại Bái thăm lại quê hương. Sau khi cha ông qua đời tại Thanh Nghệ, ông từ quan và đưa mẹ về quê cũ phụng dưỡng và từ đó bắt đầu tổ chức sản xuất đồ đồng lớn hơn. Ông mang lò rèn về tại làng để sửa chữa các nông cụ sản xuất như búa, lò bễ, đe,… Nhờ có những công cụ đã được cải tiến này mà việc sản xuất được phát triển mạnh mẽ hơn.

Đến thế kỷ XV, XVI, làng nghề đúc đồng Đại Bái đã có 5 ông tiến sỹ là Nguyễn Viết Lai, Phạm Ngọc Thanh, Nguyễn Xuân Nghĩa, Nguyễn Công Tám, Vũ Viết Thái. Sau khi được phong quan, khi về làng các ông chú ý việc tổ chức và mở rộng sản xuất đặc biệt là việc phân công chuyên môn hoá ngành nghề, thành lập các phường sản xuất riêng từng loại mặt hàng một như: phường chuyên gò nồi đồng, phường làm chậu thau, phường làm mâm, rút dây đồng làm hàng bạc, phường làm ấm,phường làm thau lá và một phường chuyên mua bán cung cấp nguyên vật liệu và tiêu thụ hàng hoá. Mỗi phường đều tập trung tại một xóm để tiện việc sản xuất và sinh hoạt hàng ngày.

 

 

Các chủng loại sản phẩm từ đồng ngày càng đa dạng và phong phú, mẫu mã đẹp, kỹ thuật cao, giá thành hợp lý. Các sản phẩm nổi bật có thể kể đến như tượng đồng, đồ thờ cúng bằng đồng, hoành phi, câu đối… Ngoài ra, dần dần đã có các cơ sở mở rộng nghiên cứu và sản xuất chế tác các loại phù điêu đẹp cũng đạt được hiệu quả nhất định.

 

 

Nhờ có sự tổ chức hoàn chỉnh như thế đã giúp cho làng nghề đúc đồng Đại Bái nhanh chóng phát triển với các ngành nghề đúc đồng, gò đồng có sự nâng cao rõ rệt về kỹ thuật luyện đồng. Họ lấy đất sét ở bờ sông xây lò đúc, lấy đồng pha kẽm làm đồng thau, lấy bùn ao nhào với tro trấu làm nơi luyện đồng và sáng chế ra thuốc hàn đồng.

Ngoài sản xuất các sản phẩm theo các mẫu đã có sẵn, nhiều cơ sở đã có thể tạo ra các mẫu mới phù hợp với thị hiếu của khách hàng ngày nay, thậm chí họ còn có thể đúc tượng chân dung, đúc tượng  theo yêu cầu khách hàng đưa ra.

Ngày nay, làng nghề Đại Bái tiếp tục phát triển và gìn giữ nghề truyền thống cùng với những hợp tác xã, doanh nghiệp tư nhân lớn mạnh cùng sự cải tiến kỹ thuật, tư trang, tự chế ra các loại máy móc như máy cán, máy đánh bóng, máy dập và đang tìm kiếm thị trường để xuất khẩu các sản phẩm từ đồng.

 

 

Nét đẹp văn hóa và sức phát triển mạnh mẽ của một làng nghề thủ công truyền thống đã đưa đúc đồ đồng truyền thống Đại Bái trở thành một địa chỉ du lịch hấp dẫn trên quê hương Quan họ Bắc Ninh.