Tượng phật đúc bằng đồng kỳ công trong dòng chảy văn hóa Việt Nam

Tượng phật bằng đồng là sản phẩm linh thiêng độc đáo được thờ phụng chủ yếu ở đình, chùa. Vốn là vật linh thiêng nên sản phẩm Tượng Phật bằng đồng luôn được chế tác công phu, nghiêm cẩn.

Tượng Phật và tượng Phật bằng đồng trong dòng chảy văn hóa Việt Nam

Tượng Phật không chỉ đa dạng về loại hình mà còn phong phú về chất liệu. Làm nên tượng Phật chủ yếu là những chất liệu như: Đá, đồng, gỗ mít, đất sét nung… Ngày nay, bên cạnh các chất liệu đá, đồng, người ta còn sử dụng bê – tông để chế tác tượng phật vì nguyên liệu này có độ bền cao và dễ tạo hình.

Pho tượng phật bằng đá từ thời Lý là bức tượng có niên đại sớm nhất, đến nay pho tượng ấy vẫn còn được lưu giữ ở Bắc Bộ. Nhiều tài liệu cũng ghi chép rằng tại thời Lý còn có tượng Phật bằng đồng và gỗ, điển hình là bức tượng Phật khổng lồ do Minh Không đúc trên núi chùa Quỳnh Lâm những ngày này không có bức tượng nào bằng đồng và gỗ của thời Lý còn tồn tại.

Nếu như tượng Phật thời Lý còn sót lại hiếm hoi thì tượng Phật thời Trần còn bặt tăm hơn. Người ta không tìm thấy một bức tượng thời Trần nào. Có lẽ là vì đa số các bức tượng được làm bằng gỗ, đất nên không có độ bền vững theo thời gian, hoặc cũng vì con người thời xưa chưa có ý niệm bảo vệ di sản, hay yếu tố muốn bỏ đi những thứ đã cũ để thay bằng những đồ mới…

Sang đến thời Hậu Lê, hệ thống tượng Phật phát triển ngày càng mạnh mẽ với nhiều chất liệu làm tượng Phật như đá, gỗ, đất, sứ… và nhiều nghệ thuật tạo hình.

Bước sang những thế kỷ tiếp theo, các loại hình nghệ thuật ngày càng phong phú hơn. Các loại hình tượng Phật được người dân tạt lại là những vị Tam Thế Phật, tượng Quán Âm, tượng Phật A Di Đà, Di Lặc, các vị La Hán, tượng Đức Thích Ca Mâu Ni, …

Những quy tắc thẩm mỹ khi đúc tượng Phật bằng đồng

Tượng Phật bằng đồng dường như là vật phẩm được đúc tác nhiều hơn cả, bởi lẽ con người muốn tôn vinh giá trị của các vị Phật và vì chất liệu đồng đẹp, bền lâu nên họ lựa chọn đúc tượng Phật bằng đồng nhiều hơn chất liệu gỗ, đá.

Tượng Phật được dùng với mục đích là để thờ phụng nên đòi hỏi sự khắt khe về công phu chế tác. Tượng Phật không phải nơi nào cũng làm được, bởi tượng Phật chủ yếu là đúc thủ công. Nghệ nhân đúc tượng Phật bằng đồng chẳng những cần có đôi tay khéo léo trí tưởng tượng của khối óc mà còn phải nắm chắc quy định khắt khe khi chế tác tượng như: kích thước, dạng thể, các động tác, trang phục và đặc tính của mỗi loại tượng. Bởi thế, từ xa xưa các làng nghề thủ công, làng nghề truyền thống chuyên chế tác tượng Phật và các sản phẩm bằng gỗ, đá, đồng đã phát triển hưng thịnh. Ở nước ta hiện nay làng nghề đúc đồng nức tiếng với những sản phẩm bằng đồng ở miền Bắc như: Ngũ Xá (Hà Nội), Đại Bái (Bắc Ninh), làng nghề Tống Xá (Nam Định)…

Số lượng và sự bày đặt tượng Phật ở các ngôi chùa miền Bắc có các nguyên tắc nhất định, vì thế người thợ luôn phải tuân thủ theo những quy chuẩn đồng nhất về nội dung và hình thức pho tượng.

Tự cổ chí kim, các nghệ nhân chế tạo tượng đều lấy “diện” tức là kích thước của đầu tượng để làm thước đo tỷ lệ về kích thước của tượng Phật. Nghệ thuật tạo hình nhận dạng ở nước ta được đúc kết từ bao đời nay đều tương đồng với những quy chuẩn tạo hình nhận dạng ở Châu Âu. Với tượng ngồi, tỉ lệ của tượng chỉ bằng 4 diện và tượng đứng bằng 7 diện. Công thức này có thể thay đổi tùy vào hình tượng Phật là nam hay nữ, béo hay gầy và phụ thuộc vào cảm hứng sáng tạo của nghệ nhân chế tác. Công thức tạo hình chỉ mang tính chất tương đối, với mỗi người thợ đều có những bí quyết riêng, nếu người thợ tài hoa, làm quen tay sẽ thể hiện được đường nét từ bi, nhân hậu, nét sắc sảo trên mặt tượng. Thậm chí họ còn sáng tạo thêm những nét siêu phàm của cõi Phật. Ngược lại, người nghệ nhân tạc tượng không khéo sẽ để lộ những nét dung tục trên mặt tượng.

Cơ sở đúc tượng Phật bằng đồng thủ công nổi tiếng nhất Gia Bình, Bắc Ninh

Làng nghề Đại Bái là làng nghề đúc đồng truyền thống lừng danh ở nước ta, một trong số những cơ sở chế tạo các sản phẩm đồ đồng uy tín, chất lượng ở làng này phải kể đến cơ sở đúc đồng Mỹ nghệ Tâm Thái.

Tại Mỹ nghệ Tâm Thái hội tụ các nghệ nhân đúc đồng lâu năm với kinh nghiệm được rèn luyện hàng ngày trên những đôi tay khéo léo. Cơ sở Mỹ nghệ Tâm Thái đã đưa ra thị trường trong và ngoài nước vô vàn những sản phẩm đồ đồng độc đáo, chất lượng như các sản phẩm đồ đồng thờ cúng bằng đồng dùng trong gia đình: đỉnh đồng, bộ tam sự, ngũ sự, tượng đồng, tranh đồng, trống đồng…, sản phẩm đồ đồng dùng trong các sự kiện, vật phẩm làm quà tặng…Với các sản phẩm là tượng Phật bằng đồng, Mỹ nghệ Tâm Thái sản xuất các vật phẩm như tượng Phật Thích Ca Mâu Ni.

Các sản phẩm tượng Phật bằng đồng được đúc với các chất liệu đồng nguyên chất gồm đồng đỏ, đồng vàng, hay tượng Phật bằng đồng khảm tam khí, mạ vàng… Bên cạnh việc sản xuất tượng Phật bằng đồng để bày bán sẵn, Mỹ nghệ Tâm Thái còn nhận chế tác sản phẩm tượng Phật theo yêu cầu của khách hàng.