Đúc tượng đồng chân dung mình- giữ gìn bản sắc Việt Nam

Việt Nam nổi tiếng với những phong tục tập quán cũng như nếp sống văn hóa mang đậm bản sắc riêng – một bản sắc dân tộc. Nghề đúc tượng đồng chân dung mình là một trong những phong tục mang đậm bản sắc quê hương.

Nghề gò và đúc đồng là một trong những nghề nổi tiếng của làng Bưởi hay còn gọi là làng Đại Bái (thuộc huyện Gia Bình- tỉnh Bắc Ninh). Làng nghề nổi tiếng với sản phẩm được đúc từ đồng như: tượng đồng, hay đỉnh đồng, hay lư hương, hoặc lọ hoa,cũng như tranh câu đối bằng đồng… Từ xa xưa làng đã chuyên sản xuất đồ đồng phục vụ cho nhu cầu sử dụng gia đình. Đến đầu thế kỷ XI, nhờ công của ông Nguyễn Công Truyền mà làng nghề được phát triển mạnh, từ đó dân làng tôn ông là “Tiền tiên sư”.

Từ xa xưa, làngVăn Lang còn được gọi là làng Đại Bái, sau đó có thời kỳ có tên là Bưởi nồi. Làng nằm trên một giải đất cao bên bờ sông Bái Giang ( ngày nay là sông Đuống), sản xuất các dụng cụ thiết yếu, cũng như đồ dùng bằng đồng trong gia đình như ấm, hay mâm,hoặc chậu thau… Từ khi có “Tiền tiên sư” Nguyễn Công Truyền, là người có công lo tổ chức sản xuất, cũng như tạo mẫu, và phát triển thị trường vào thế kỷ XI, thì làng nghề bắt đầu phát triển mạnh.

Theo sử sách, ông Nguyễn Công Truyền sinh năm 989 tại làng Đại Bái và mất ngày 29/9 (âm lịch) năm 1060. Ông là người gia giáo và xuất thân trong một gia đình nho học. Đến năm 995 khi lên 6 tuổi ông theo cha mẹ vào Thanh Nghệ để sinh sống (Ngày nay làng đó cũng gọi là làng Đại Bái, hay làng Bưởi và cũng làm nghề đúc đồng). Khi lớn lên ông tham gia vào quân ngũ. Ông làm quan Đô úy của triều Lý vào năm 25 tuổi, sau đó được phong là “Điện tiền tướng quân.” Vào tháng 3 năm 1018 ông trở về quê hương thăm họ hàng. Sau này ông từ quan khi cha mất và đưa mẹ về quê hương phụng dưỡng đồng thời từ đó tổ chức sản xuất nghề đúc đồng tại quê hương. Ông đã cho đón thợ,và mở lò rèn về sửa chữa nông cụ giúp bà con cải tiến sản xuất.

Vào khoảng thế kỷ XV, XVI trong làng có 5 ông tiến sĩ: Nguyễn Viết Lai, với Nguyễn Xuân Nghĩa, với Vũ Viết Thái, với Phạm Ngọc Thanh và Nguyễn Công Tám. Sau khi đỗ đạt phong quan các ông về làng để phát triển quê hương. Các ông đặc biệt chú trọng tổ chức mở rộng sản xuất cùng phân công chuyên môn hóa ngành nghề đồng thời thành lập các phường sản xuất riêng từng loại mặt hàng cho từng phường như: Phường sẽ chuyên gò nồi đồng, phường sẽ làm mâm, phường sẽlàm ấm, phường chuyên làm thau, phường sẽ làm đồng lá…và một phường hàng chợ chuyên để mua bán cung cấp nguyên vật liệu,cũng như tiêu thụ hàng hóa. Nhờ có sự nhìn xa trông rộng phân công các phường tập trung, và tổ chức hoàn thiện đã giúp cho Đại Bái nhanh chóng phát triển cũng như nổi tiếng với nghề đúc đồng, hay gò đồng nâng cao kỹ thuật luyện đồng.Dùng đất sét ở bờ sông xây lò đúc, hoặc lấy bùn ao nhào với tro trấu làm nơi luyện đồng, hay lấy đồng pha kẽm làm đồng thau và sáng chế ra thuốc hàn đồng…

Hiện nay, làng Đại Bái tiếp tục giữ gìn và phát triển nghề truyền thống,đồng thời cải tiến kỹ thuật, hoặc phát triển , hay tự chế ra máy móc như máy cán, hoặc máy dập,hay máy đánh bóng… sản phẩm mẫu mã ngày càng đa dạng phong phú. Mặc dù đã trải qua rất nhiều thăng trầm, nhưng nghề đúc đồng, cũng như gò đồng Đại Bái đã không ngừng phát triển, nó không chỉ dừng lại ở trình độ thủ công ban đầu mà còn phát triển mở rộng quy mô qua các loại hình sản xuất mới yêu cầu trình độ kỹ thuật cao như chạm khắc hàng mỹ nghệ … Với bàn tay tài hoa cũng như sự năng động sáng tạo của người dân Đại Bái đã làm ra những sản phẩm trang trí bằng đồng, cũng như mạ vàng mạ bạc đẹp mắt.

Các cụ có câu: ‘Phú quý sinh lễ nghĩa’? Vậy tại sao chúng ta không đúc tượng đồng cho bản thân và gia đình?
Ban đầu, mọi người đều giật mình và tự hỏi đúc tượng đồng cho mình ư? Từ trước tới giờ người ta chỉ quen với tượng đồng cho danh nhân lịch sử, hay chính trị gia nổi tiếng, hoặc lãnh tụ v.v…

Nhưng giờ đây, nó đã trở thành một hiện thực thú vị… Những nghệ nhân làng nghề đúc đồng đã đáp ứng được một yêu cầu mới của xã hội bây giờ đó là đúc tượng đồng cho chính bản thân cũng như thân nhân trong những dịp như lễ Tết, hay mừng thọ…, chỉ với 1 tấm ảnh, hoặc kỹ càng hơn nữa là thêm các bức ảnh chụp từ 4 hoặc 5 phía, đảm bảo sự chính xác của tượng chân dung hoàn thành giống với hình mẫu thật nhất.

Ngoài đúc tượng đồng bán thân, họ còn có thể đúc tượng đồng toàn thân,có chiều cao từ gần 1m cho tới bằng người thật cũng có… Chúng ta thường thấy người đã khuất được đúc tượng và người sống vẫn có thể được làm như vậy, đặc biệt là không có ảnh hưởng bất kì về kỹ thuật cũng như yếu tố tâm linh” nào cả…

Bên cạnh đó có thể tạc tượng gỗ chân dung ngoài tượng đồng. Để có được một bức tượng hoàn hảo, cần có những công đoạn chụp ảnh 5 chiều: bên trái, bên phải, bên trước, bên sau và cả trên đỉnh đầu… Sau đó người thật sẽ kiểm tra lại với tượng của mình:

Để bày tỏ lòng thành kính của con với cha mẹ đã khuất hoặc đang còn sống bằng việc đúc tượng chân dung thân nhân và bản thân, ngoài ra còn để lại cho con cháu chân dung mình một cách rất đặc biệt… Tại sao không như vậy nhỉ?.