Đặc sắc nghệ thuật điêu khắc tượng Phật của người Việt từ xưa đến nay

   Đạo Phật du nhập vào Việt Nam cách đây hàng ngàn năm và đã góp phần tạo nên nét văn hóa đặc sắc của dân tộc.Trong đời sống văn hóa tâm linh đặc biệt đối với đạo Phật,hệ thống tượng thờ đóng một vai trò khá quan trọng.Tại các cơ sở thờ tự liên quan đến đạo Phật,bên cạnh những công trình kiến trúc,không gian cảnh quan thì tượng thờ thể hiện chiều sâu văn hóa,sự tài hoa của nghệ nhân và tấm lòng tôn kính của người Việt với Đức Phật.

Tượng thuộc dòng chảy nghệ thuật điêu khắc mang tính nhân dạng,diễn tả hiện thực đời sống con người,khắc họa chân dung,trừu tượng với vô vàn chi tiết biến ảo của trí tưởng tượng,đồng thời cũng mang đầy tính siêu thực.Hệ thống tượng Phật trong những ngôi chùa Việt vô cùng sinh động,bất kỳ pho tượng nào cũng là tác phẩm điêu khắc nghệ thuật,tư tưởng nhân sinh,phản ánh những suy nghĩ.

Tượng Phật trong dòng chảy văn hóa.

Trước khi đạo Phật có mặt ở Việt Nam,tín ngưỡng Tứ Pháp,đã có những tín ngưỡng bản địa như đạo Mẫu,hòa nhập với tín ngưỡng bản địa đã tạo nên nét văn hóa đặc trưng của đời sống văn hóa tâm linh người Việt.Với tấm lòng tôn kính và mong muốn hiện thực hóa hình ảnh Đức Phật cùng các chư vị Bồ Tát, các nghệ nhân đã tạc nên các pho tượng có tính mỹ thuật mang đậm nét dân gian,kiểu dáng,đa dạng về loại hình,mang tính đặc trưng của từng thời kỳ lịch sử khác nhau,hoa văn trang trí,với những chất liệu khác nhau,thể hiện thần thái của Đức Phật.

Pho tượng được coi là kiệt tác nghệ thuật bậc nhất trong nghệ thuật tạc tượng Việt Nam là pho Phật Bà Quan Âm thiên thủ thiên nhãn của chùa Bút Tháp do nhà điêu khắc họ Trương tạc năm 1656.Tượng cao 3.7m, vành hào quang rộng 2,1m và bệ tượng dày 1.15m.Phật được tạc trong dáng nữ giới với khuôn mặt đôn hậu, điềm tĩnh siêu thoát, chứa đựng nhiều ẩn ngữ, triết lý sâu sa. Từ khuôn mặt nhìn chính diện ở hai bên có hai khuôn mặt nữa,trên mũ có ba tầng đầu với 8 khuôn mặt khác nhau và trên đỉnh có một pho tượng A Di Đà.Ngoài hai đôi tay chính chắp trước ngực theo kiểu “liên hoa hợp chưởng” và được đặt trên đùi theo kiểu “thiền định”,còn có 40 cánh tay lớn nằm ở hai bên. Đằng sau lưng Phật có 958 cánh tay nhỏ,tạo thành những vòng hào quang cho tượng,được sắp xếp theo những vòng tròn đồng tâm và đặt so le nhau ở từng lớp.Trong lòng mỗi bàn tay của tượng đều chạm một con mắt,những cánh tay vừa tỏa hào quang độ lượng của Phật,tạo ra ý nghĩa kép,nhìn thấu cõi nhân gian vừa tượng trưng cho những bàn tay dang ra cứu vớt mọi nỗi thống khổ.Với nghìn con mắt và nghìn bàn tay,vươn tới những cõi xa xăm để cứu giúp chúng sinh,Phật Bà như nhìn thấu vũ trụ.

Chùa Việt Nam không chỉ bài trí tượng Phật, mà còn có nhiều loại tượng khác: Tượng các vị danh nhân có công với nước, tượng Diêm vương, Ngọc Hoàng, tượng Hậu, tượng Thánh, Kim Cương, Tứ Trấn… tất cả đều do sự tài hoa của nghệ nhân dân gian tạo nên với những nhân tướng vừa gần gũi với nhân dân mà vẫn mang nét huyền bí, linh thiêng của các bậc tôn thánh.

Theo dòng chảy lịch sử những bức tượng nói chung, tượng Phật nói riêng thể hiện quan niệm nhân sinh của từng thời kỳ lịch sử, do đó ở mỗi pho tượng bên cạnh nét chung còn thể hiện quan niệm thẩm mỹ riêng như màu sắc, đường nét, trang phục,…. khác nhau. Thông qua những pho tượng cổ chúng ta có thể nhìn lại quá khứ của cha ông cùng với quan niệm triết lý nhân sinh gắn với đạo Phật và sự tài hoa của những người thợ dân gian.

Những quy tắc mỹ thuật dân gian trong tạc tượng Phật

Khi tìm hiểu về nghệ thuật tạc tượng của nghệ nhân dân gian xưa, người ta thường tìm về những di tích thờ tự ở miền Bắc, đặc biệt là các ngôi chùa cổ, bởi hệ thống tượng ở đây vô cùng đa dạng, không những về loại hình mà còn về chất liệu. Các pho tượng cổ chủ yếu được tạc từ chất liệu: đá, đồng, gỗ, đất sét nung, và đặc biệt là gỗ mít. Theo quan niệm dân gian, đây là loại gỗ “thiêng”, rất được ưa chuộng trong việc chế tác các đồ thờ cúng. Gỗ mít có đặc tính mềm,dẻo,thớ dặm do vậy tránh được những sơ suất trong khi đục,ít nứt,lại có độ bền cao,dễ gọt.Ngày nay, bên cạnh những nguyên liệu cổ truyền,vì nguyên liệu này vừa dễ tạo hình,người ta đã sử dụng cả bê-tông để chế tác tượng,lại có độ bền cao.

Tạo hình tượng Phật được tiến hành theo hai lối, hoặc dựa vào cuốn Tạc tượng lượng độ kinh, được biên soạn bằng chữ Hán lưu hành trong giới Phật giáo và các phường thợ, hoặc làm theo lối dân gian hoàn toàn cảm nhận và học mẫu mã từ vài chùa nổi tiếng. Các quy tắc tạc tượng trong cuốn sách trên được tóm tắt thành vài công thức đơn giản cho các thợ điêu tô thực hiện. Đó là: Tọa tứ lập thất tỷ lệ chiều cao một tượng đứng bằng bảy đầu, ngồi bằng bốn đầu;Nhất diện phân lưỡng kiên-chiều ngang của mặt bằng nửa chiều ngang hai vai; Nhất diện phân tam trùng ba khoảng cách bằng nhau trên mặt,bằng từ chân lông mày đến đỉnh mũi,từ chân tóc đến chân lông mày,bằng từ đỉnh mũi đến cằm.Và ngoài ra còn quy định chi tiết đến tận ngón chân ngón tay,các thế tay bắt quyết….

 
Tượng với mục đích để thờ phụng, nên quy trình chế tác đòi hỏi công phu nghiêm cẩn, không phải bất cứ nơi nào cũng làm được. Bởi vậy, từ xưa đã hình thành nên những làng nghề truyền thống chuyên chế tác tượng Phật, phát triển rất thịnh vượng. Ở huyện Vĩnh Bảo, nổi danh các phường thợ làm tượng gỗ như: Hà Cầu, Bảo Động, Mai Yên. Làng La Xuyên không những lừng danh về nghề tạc tượng từ lâu đời mà ngày nay còn nổi tiếng với các sản phẩm đồ gỗ như sập gụ, tủ chè, tủ chùa… Tỉnh Hà Tây cũ có 2 làng nghề tạc tượng trứ danh,đó là làng Chàng Sơn và làng Sơn Đồng. Làng Chàng Sơn có tới 98% dân số theo đạo Phật, nghề mộc ở đây nổi tiếng khắp xứ Đoài,chủ yếu là tạc tượng Phật, mà bộ sản phẩm trứ danh suốt nhiều đời nay chính là “các vị La Hán chùa Tây Phương”. Những làng nghề chế tác đá lừng danh với sản phẩm tượng Phật bằng đá ở Bắc Bộ phải kể đến: làng Phụng Châu; Làng Ninh Vân… Những làng nghề đúc đồng lừng danh với sản phẩm tượng Phật bằng đồng ở miền Bắc có: làng nghề Tống Xá,Vạn Điểm; Ngũ Xá; Đại Bái…

Có thể nói, hệ thống tượng thờ ở các nơi thờ tự của người Việt chúng ta hết sức phong phú và đa dạng. Các tác phẩm điêu khắc dân gian này mang nhiều giá trị độc đáo, không chỉ giúp người xem hiểu thêm về tín ngưỡng thờ cúng của người Việt mà còn thể hiện sự tài hoa của bàn tay và khối óc cha ông ta xưa. Trên mỗi bức tượng tôn nghiêm còn thể hiện sự tôn kính và cả những ước vọng, niềm tin của nhân dân đối với các bậc thánh, thần, Phật,… Do đó các pho tượng tạo cảm giác rất gần gũi và thiêng liêng đối với nhân dân.Đến với ducdongdaibai.com.vn quý khách có thể đặt đúc tượng chân dung,đúc tượng đồng… theo yêu cầu của quý khách hàng!